De met een rode letter aangegeven kantelpunten staan op het punt van overschrijding (afb: kantelpuntenrapport global-tipping-points.org)

In het jaarrapport van global-tipping-points (mondiale kantelpunten) concluderen internationale klimaatonder-zoekers dat de dood van talloze tropische koraalriffen, veroorzaakt door stijgende oceaantempera-turen, alleen met de grootste inspanning kan worden voorkomen. Delen van de poolkappen hebben hun kantelpunt mogelijk al overschreden. Het aanhoudende smelten ervan zou kunnen leiden tot een onomkeerbare zeespiegelstijging van enkele meters.
Hoofdopsteller Nico Wunderling van de Goetheuniversiteit stelt dat de verwoestende gevolgen die ontstaan ​​wanneer klimaatkantelpunten worden overschreden, een enorme bedreiging vormen voor onze samenlevingen. “Er bestaat zelfs een risico dat de omslag van één klimaatsysteem de omslag van andere systemen mogelijk veroorzaakt of versnelt. Dit risico neemt aanzienlijk toe zodra de drempel van 1,5°C wordt overschreden.”
Zo’n twintigtal subsystemen van het klimaatsysteem staan ​​bekend om hun omslagpunten. Het idee is als die kantelpunten worden overschreden dat het dan niet zo eenvoudig is weer naar de situatie voor het kantelpunt terug te keren.

Volgens het rapport is het eerste daarvan – dat van de tropische koraalriffen – nu bereikt. De studie gaat er verder van uit dat de wereldwijde gemiddelde temperatuur de komende jaren met 1,5°C zal stijgen ten opzichte van het voorindustriële niveau. Dit betekent dat de wereld een fase ingaat waarin het overschrijden van verdere klimaatkantelpunten in gevaar is, wat mogelijk kan leiden tot verreikende gevolgen zoals zeespiegelstijging door smeltende ijskappen of wereldwijde temperatuurveranderingen in het geval van een ineenstorting van de Atlantische Oceaancirculatie (waarvan ‘onze’ warme golfstroom deel uitmaakt). Het rapport stelt ook maatregelen voor om verdere temperatuurstijgingen tegen te gaan.
Meer dan 100 wetenschappers uit meer dan 20 landen hebben bijgedragen aan het rapport, dat net op tijd klaar is voor de 30e Wereldklimaatconferentie, die op 10 november 2025 in Belém, Brazilië, van start gaat. Het rapport over de staat van de kantelpunten dat werd voor het eerst in 2023 gepubliceerd en wordt beschouwd als een gezaghebbende publicatie op het gebied van het beoordelen van zowel de risico’s als de kansen van negatieve en positieve omslagpunten in het aardsysteem en in menselijke samenlevingen.

Klimaatomslagpunten krijgen pas sinds ongeveer twintig jaar meer aandacht binnen de klimaatwetenschappen. De auteurs van het rapport definiëren een klimaatgeïnduceerd omslagpunt in aardsystemen – zoals koraalriffen, het Amazonewoud of grootschalige zeestromingen – als het niveau van opwarming waarboven deze systemen zichzelf versterkende en vaak onomkeerbare veranderingen ondergaan. Veel tropische koraalriffen zouden bijvoorbeeld afsterven na het overschrijden van hun omslagpunt, zelfs als de mensheid verdere opwarming van de aarde zou beperken.
De wetenschappers voorspellen dat het zeer wel mogelijk is dat er in de komende decennia nog meer omslagpunten zullen worden overschreden, vooral omdat sommige al rond de 1,5°C opwarming liggen – waaronder die van het Amazonewoud (wat leidt tot savannisering), de ijskappen van Groenland en West-Antarctica (wat leidt tot een zeespiegelstijging van enkele meters) en de circulatie in de Atlantische Oceaan (wat leidt tot een scherpe afkoeling van het Europese continent).
Het rapport bevat ook een reeks gevalstudies over verschillende kantelende elementen van het klimaatsysteem, waaronder de volgende:

• Koraalriffen: Wereldwijd lijden koraalriffen in tropische gebieden aan een ongekende sterfte als gevolg van herhaalde massale verbleking. De huidige opwarming van de aarde van ongeveer 1,4°C overschrijdt hun thermische omslagpunt, dat wetenschappers schatten op ongeveer 1,2°C. Zelfs in het onrealistische geval dat de opwarming zou kunnen worden gestabiliseerd op 1,5°C, is de kans zeer groot dat de riffen zullen kantelen. Velen zullen permanent verloren gaan, tenzij de wereldwijde temperaturen weer dalen tot 1°C boven het pre-industriële niveau of lager. Hoe langer en verder deze drempel wordt overschreden, hoe kleiner de kans op herstel.
• Amazone-regenwoud: Klimaatopwarming in combinatie met gedeeltelijke ontbossing stelt het Amazone-regenwoud al bloot aan het risico van grootschalige savannisering bij een opwarming van 1,5–2°C. Dit zou de klimaatverandering verder kunnen versterken.
• AMOC: De ineenstorting van de AMOC, waartoe ook de golfstroom behoort, zou al kunnen plaatsvinden bij een opwarming van minder dan 2°C. Dit zou leiden tot veel koudere winters in Noordwest-Europa, verstoring van wereldwijde moessonsystemen en een vermindering van de landbouwopbrengsten in grote delen van de wereld. Overigens worden daar de laatste jaren wisselende berichten over verspreid door onderzoekers.

Positieve (?) kantelpunten

De auteurs van het rapport benadrukken dat er naast deze negatieve omslagpunten in het klimaatsysteem ook positieve omslagpunten in onze samenlevingen bestaan. Het overschrijden hiervan kan een snelle transformatie naar klimaatvriendelijker gedrag teweegbrengen. Enkele voorbeelden:
• Hernieuwbare energiebronnen zijn in de meeste delen van de wereld al goedkoper dan fossiele brandstoffen en ook dit maal wordt de elektrificering van het wegvervoer als ontwikkeling in de goede richting aangemerkt, terwijl auto’s notoire energieverspillers zijn (meer dan 90% van de energie die auto’s gebruiken wordt gebruikt om het voertuig zelf te verplaatsen), grote hoeveelheden grondstoffen opeisen, grote gevolgen voor veiligheid en ruimtgebruik hebben (op maar een paar minpunten van het autodom te gebruiken.
• De geleidelijke introductie en promotie van klimaatvriendelijke technologieën door beleidsmakers kan het ontstaan ​​van positieve omslagpunten versnellen, onder meer bij de invoering van duurzame verwarmingssystemen of in het goederenvervoer.
• Mechanismen van ‘sociale besmetting’ kunnen ertoe leiden dat een meerderheid van de mensen gedragsveranderingen doorvoert die door een minderheid zijn geïnitieerd – zoals het verminderen van vleesconsumptie of het veranderen van mobiliteitsgewoonten. Ook hier missen de opstellers een belangrijk middel om de ‘vergroening’ van ons energie verbruik te bereiken: energiebesparing. Ergens in het rapport worden kunstmatige intelligentie en digitalisering aangemerkt als methoden om de ‘vergroening’ te versnellen, maar juist ki is een gigantische energievreter.

Bron: Alpha Galileo