Oftewel: hoe we het klimaat verkloten

De mens is hard op weg de wereld, in elk geval het klimaat, naar de kloten te helpen. Het zou wel eens kunnen zijn dat de evolutionaire processen die de mens in staat hebben gesteld dat te doen wel eens zouden kunnen verhinderen dat de mens die zelf gecreëerde crises zou kunnen oplossen, denken onderzoekers.
Om dat voor elkaar te krijgen is een nauwe, wereldwijde samenwerking onontbeerlijk, zo redeneren die wetenschappers, maar de groepsprocessen die kenmerkend zijn voor de menselijke culturele ontwikkeling leiden tot tegenstellingen en belangenconflicten die die benodigde gezamenlijkheid in de weg zitten, denken ze. Aanpassing aan de klimaatverandering en andere problemen die de mens veroorzaakt heeft vereist dat de mens evolutionair ‘herbedraad’ wordt (of anders verdwijnt).
De mens zou zich volgens deze onderzoekers rond evolutiebioloog Tim Waring van de universiteit van Maine in duizenden jaren zo hebben ontwikkeld dat ze in staat zijn geweest om uiteindelijk de aarde te beheersen. Er zijn echter andere wetenschappers, zoals archeogeneticus Johannes Krause, die stellen dat de mens (Homo sapiens) al sinds zijn veroveringstocht over de wereld uiterst destructief is geweest. Waring c.s. wilden weten hoe dat evolutionaire proces de mens had ‘klaargestoomd’ voor het oplossen van de wereldwijde milieu- en klimaatproblemen. Hun conclusie was contra-intuïtief (verrassend, dus), vonden ze zelf.
Ze probeerden in hun analyse drie, volgens hen, kernvragen te beantwoorden. Hoe heeft de evolutie de mens in samenhang met de natuurlijke hulpbronnen veranderd? Hoe heeft die evolutie bijgedragen aan de verschillende wereldwijde crises? Hoe veranderen de (milieu)grenzen van de planeet de ontwikkeling van de mens in de toekomst?
Ze keken naar de verandering van het gebruik van mensengemeenschappen van hun omgeving in de evolutionaire historie. Welke natuurlijke hulpbronnen gebruikten ze, hoe vaak en welke systemen en methodes sproten daaruit voort? Wat was het gevolg van dat gebruik voor hun omgeving?

Steeds meer

In de laatste 100 000 jaar heeft de mens steeds meer hulpbronnen gebruikt, met steeds grotere gevolgen voor de omgeving. Vaak verplaatsten die groepen zich dan naar nieuwe gebieden zoals ook Krause beschrijft in zijn boek Reis van de Mensheid. De mens verspreidde zich in feite als een sprinkhanenplaag over de wereld.

Dat proces werd mogelijk door het aanpassingsvermogen van de Homo sapiens. Die soort veranderde het groepsgedrag en ontwikkelde hulpmiddelen om de omgeving beter de baas te kunnen. Mensen gingen voedsel verbouwen, gewassen bevloeien, werktuigen bouwen enz. Waring: “De menselijke evolutie is vooral aangedreven door cultuurverandering. Dat gaat sneller dan genetische aanpassing. Die grotere aanpassingssnelheid heeft het de mens mogelijk gemaakt al het bewoonbare land op de aarde te koloniseren.”
Dat proces werd nog eens versneld door een positieve terugkoppeling. De groepen werden groter en dat versnelde het aanpassingsproces. Dat was volgens Waring goed nieuws (voor de mens, dan), maar die ontwikkeling was wel afhankelijk van beschikbare natuurlijke bronnen en van ruimte.

Die extra ruimte is er niet meer. We zijn aan de grenzen van de mogelijkheden van de aarde gekomen. Sterker nog, we hebben die grenzen overschreden en nu keert ‘de wereld’ zich tegen zijn usurpator. Onze culturele aanpassingen hebben gezorgd voor grote problemen die ook de mens en zijnhaar toekomst bedreigen.

Vervolgens keken de onderzoekers wanneer en hoe de mens er in slaagde duurzame systemen te ontwikkelen. Ze zagen twee patronen. Die systemen groeien en verspreiden zich pas nadat de groepen hadden geworsteld om hun hulpbronnen in stand te houden. Zo gingen de VS regels maken voor de uitstoot van zwavel- en stikstofoxiden nadat er een probleem ontstond: zure regen. De klimaatcrisis is een crisis in een andere (hogere) divisie. Het andere patroon dat ze ontwaarden was dat een goede milieubescherming vooral bestaat binnen een samenleving, niet tussen samenlevingen.
Daarmee komen we er dus niet, stellen de onderzoekers. We zouden een VN, een wereldregering, moeten hebben maar dan met echte autoriteit en die is er niet. Waring: “Er zijn regionale groepen en die voldoen waarschijnlijk niet. Dat zou je met verdragen kunnen afdekken, maar dat is nog het minste probleem

Verkeerde problemen oplossen

Een veel groter probleem is dat met die submondiale groepen de culturele ontwikkeling volgens Waring en de zijnen zal neigen naar het oplossen van de verkeerde problemen ten voordele van landen en bedrijven, waardoor acties op gezamenlijke prioriteiten worden vertraagd. Dat geeft conflicten, geheibel om grondstoffen en misschien wel het einde der mensheid.
“Het klimaatprobleem oplossen is veel lastiger dan voorzien. Het is niet alleen het moeilijkste wat de mens ooit gedaan heeft, maar het grootste probleem is dat de evolutie ons in de weg zit om dat probleem op te lossen. Daarvoor zouden we tegen de stroom in moeten zwemmen.”

Vreemd genoeg stelt Waring dat er altijd nog hoop is dat we de crises die de mens over zichzelf heeft afgeroepen nog zullen kunnen oplossen, dat er nog een wereldwijde samenwerking komt, maar hoe kun je dat beweren als blijkt dat op vele plaatsen op de wereld grote problemen zijn: Oekraïne, Rusland, China, Taiwan, Israël, Palestina, Soedan, Jemen, Hongarije in de EU, het VK buiten de EU en vul zelf maar aan. Of misschien geloven de onderzoekers zelf niet in hun eigen pessimistische onderzoeksresultaten en hopen stilletjes dat er iemand komt die aantoont dat die onzinnig zijn….

Bron: Science Daily