Kooldioxideuitstoot nog nooit zo hoog als in 2024 (afb: WMO)
Volgens het negende jaarlijkse indicatorrapport van het The Lancet-project over gezondheid en klimaat is de aanhoudende grote afhankelijkheid van fossiele brandstoffen en het onvermogen om zich aan te passen aan klimaatverandering verantwoordelijk voor mensenlevens, de achteruitgang van gezondheidstoestand en het levensonderhoud, waarbij twaalf van de twintig indicatoren die klimaatafhankelijke gezondheidsbedreigingen meten ongekende niveaus bereiken.
Volgens het rapport heeft die (wat ik=as noem) klimaatapathie geleid tot een stijging van het aantal hittegerelateerde sterfgevallen met 23% sinds de jaren ’90, tot 546 000 per jaar. Alleen al in 2024 werd luchtvervuiling door rook van bosbranden in verband gebracht met een recordaantal van 154 000 sterfgevallen, terwijl het wereldwijde gemiddelde overbrengingspotentieel van knokkelkoorts sinds de jaren ’50 met maar 49% is gestegen.
Volgens de auteurs zijn 2,5 miljoen sterfgevallen per jaar te wijten aan de luchtvervuiling die voortkomt uit de voortdurende verbranding van fossiele brandstoffen. Die zet ook de nationale budgetten onder druk. Door de stijgende prijzen van fossiele brandstoffen gaven overheden in 2023 gezamenlijk 956 miljard dollar uit aan netto subsidies voor fossiele brandstoffen. Ondertussen blijven olie- en gasgiganten hun productieplannen uitbreiden tot een schaal die drie keer groter is dan een leefbare planeet kan dragen.
Hoewel sommige overheden terugkrabbelen op klimaatafspraken, legt het rapport ook de levensreddende invloed bloot van reeds genomen maatregelen. Naar schatting worden jaarlijks 160 000 levens gered door de overstap van steenkool en de daaruit voortvloeiende schonere lucht, terwijl de opwekking van hernieuwbare energie recordhoogtes bereikt.
Aangezien de gezondheidsbedreigingen door klimaatverandering ongekende proporties aannemen en politieke onwil op het gebied van klimaatactie de vooruitgang dreigt te blokkeren, roepen de opstellers van het rapport maar weer eens op tot ‘alle hens aan dek’ om de inspanningen te versnellen en te intensiveren om tegelijkertijd de uitstoot van broeikasgassen te verminderen en ons aan te passen aan klimaatverandering. Of die oproep effect heeft valt te betwijfelen.
“De inventarisatie van de gezondheid van dit jaar schetst een somber en onmiskenbaar beeld van de verwoestende gezondheidsschade die alle uithoeken van de wereld treft, met recordbrekende gezondheidsbedreigingen door hitte, extreme weersomstandigheden en rook van bosbranden die miljoenen levens eisen”, zegt Marina Romanello, directeur van The Lancet Countdown aan het universiteitscollege in Londen. “De vernietiging van levens en bestaansmiddelen zal blijven toenemen totdat we onze fossiele brandstofverslaving beëindigen en onze inspanningen om ons aan te passen drastisch verhogen.”
“We hebben de oplossingen al voorhanden om een klimaatramp te voorkomen en gemeenschappen en lokale overheden over de hele wereld bewijzen dat vooruitgang mogelijk is. Van de groei van schone energie tot aanpassing aan de stad, er wordt actie ondernomen en dat levert echte gezondheidsvoordelen op, maar we moeten de vaart erin houden.” ‘Krijgen’, zou ik(=as) zeggen.
“Het snel afbouwen van fossiele brandstoffen blijft de krachtigste manier om klimaatverandering te vertragen en levens te beschermen. Tegelijkertijd zou de overstap naar gezondere, klimaatvriendelijke diëten en duurzamere landbouwsystemen de vervuiling, broeikasgassen en ontbossing enorm verminderen, waardoor mogelijk meer dan tien miljoen levens per jaar gered zouden kunnen worden.”
Katastrofaal
Het jaar 2024 was het warmste jaar ooit gemeten, met katastrofale gevolgen voor de gezondheid, levens en Levensonderhoud van mensen wereldwijd, aldus het rapport. Wereldwijd werd de gemiddelde persoon blootgesteld aan een recordaantal van zestien extra gezondheidsbedreigende warme dagen als gevolg van klimaatverandering. De meest kwetsbaren (jonger dan 1 jaar en ouder dan 65 jaar) beleefden gemiddeld een recordaantal van twintig hittegolfdagen, een stijging van respectievelijk 389% en 304% ten opzichte van het jaargemiddelde van 1986-2005.
Daarnaast laat een nieuwe indicator in het rapport van dit jaar zien dat het aantal hittegerelateerde sterfgevallen per 100 000 inwoners sinds de jaren ’90 met 23% is gestegen. Het totale aantal hittegerelateerde sterfgevallen bereikte tussen 2012 en 2021 een gemiddelde van 546 000 per jaar.
Warmere en drogere omstandigheden hebben ook geleid tot meer (kans op) bosbranden. De fijnstofvervuiling (PM 2,5) door rook van bosbranden resulteerde in een recordaantal van 154 000 doden in 2024 (een stijging van 36% ten opzichte van het jaargemiddelde 2003-2012), terwijl droogtes en hittegolven het aantal mensen met matige of ernstige voedselonzekerheid in 2023 met 123 miljoen deden toenemen, vergeleken met het jaargemiddelde tussen 1981 en 2010. Daarnaast zorgen vertragingen in de invoering van schone, klimaatvriendelijke energie ervoor dat meer dan 2 miljard mensen nog steeds vervuilende en onbetrouwbare brandstoffen thuis gebruiken.
In 65 landen met beperkte toegang tot schone energie resulteerde luchtvervuiling door huishoudelijk gebruik van vuile brandstoffen in 2022 in 2,3 miljoen vermijdbare sterfgevallen, waaronder een deel van de 2,52 miljoen sterfgevallen die nog steeds te wijten zijn aan luchtvervuiling door de verbranding van fossiele brandstoffen wereldwijd.
Niet-duurzame voedselsystemen voeden ook klimaatverandering en ongezonde diëten met een hoog koolstofgehalte droegen in 2022 bij aan 11,8 miljoen dieetgerelateerde sterfgevallen, die grotendeels voorkomen hadden kunnen worden door over te stappen op gezondere, klimaatvriendelijke voedselsystemen.
Volgens de opstellers vernietigt de klimaatverandering in toenemende mate het levensonderhoud en zet de economie onder druk en belast de zorgbudgetten. Blootstelling aan hitte resulteerde in 2024 in een recordaantal van 639 miljard potentiële uren aan verloren arbeidsproductiviteit, met inkomensverliezen die gelijk stonden aan 1,09 biljoen dollar (bijna 1% van het wereldwijde bbp). Tegelijkertijd bereikten de kosten van hittegerelateerde sterfgevallen onder 65-plussers een recordhoogte van 261 miljard dollar.
Energieprijzen
Als reactie op de stijgende prijzen van fossiele brandstoffen en de verouderde energienetwerken die er te afhankelijk van zijn, hebben overheden wereldwijd in 2023 956 miljard dollar geïnvesteerd in netto-subsidies voor fossiele brandstoffen om energie lokaal betaalbaar te houden. Dit verhoogde de fiscale druk en overtrof de 300 miljard dollar per jaar die tijdens de COP29 werd toegezegd om de meest klimaatgevoelige landen te ondersteunen.
Zorgwekkend
Zorgwekkend is dat 15 van de 87 landen die verantwoordelijk zijn voor 93% van de wereldwijde CO2-uitstoot in 2023 meer uitgaven aan nettosubsidies voor fossiele brandstoffen dan hun nationale budget voor gezondheidszorg. Romanello: “De toegenomen betaalbaarheid en toegankelijkheid van schone hernieuwbare energie biedt een kans om de lokale energieopwekking te verhogen, de gezondheidsschade van fossiele brandstoffen te verminderen en de verlegging van subsidies voor fossiele brandstoffen te ondersteunen ten behoeve van een gezondere toekomst.”
De auteurs stellen dat vertragingen in de aanpassing de gezondheidsschade door klimaatverandering verergeren. “Schaarse financiële steun voor aanpassing blijft een belangrijke barrière, en de gegevens in dit rapport tonen aan dat deze nog steeds ruimschoots onvoldoende is om de door landen aangegeven financiële behoeften te dekken”, aldus Romanello.
Naast toenemende schade stelt het rapport dat politieke vertraging op het gebied van klimaat- en gezondheidsacties miljoenen dreigt te veroordelen tot een toekomst vol ziekte, rampen en vroegtijdig overlijden. Toch hebben de 100 grootste fossielebrandstofgiganten ter wereld, aangemoedigd door groeiende winsten en een verdeelde politieke opstelling over klimaattoezeggingen, hun verwachte productie verhoogd, dat het onmogelijk maakt de aardopwarming onder de doelstelling van het Klimaatakkoord van Parijs te houden.
Banken steunen deze dodelijke expansie van fossiele brandstoffen, schrijft het persbericht. De veertig grootste kredietverstrekkers in de fossielebrandstofsector investeerden gezamenlijk in een vijfjarig record van 611 miljard dollar in 2024 (een stijging van 29% ten opzichte van 2023). Dit overtrof hun kredietverlening aan de groene sector met 15%, wat de energietransitie naar nul-emissie verder belemmert en de volksgezondheid bedreigt en nationale economieën in gevaar brengt waarvan het levensonderhoud van mensen afhankelijk is.
Verwoeste natuur
Bosbranden in Canada in 2016 (afb: Stefan Doerr
Terwijl energiegerelateerde emissies nieuwe recordhoogtes bereiken, werd in 2023 meer dan 128 miljoen hectare bos verwoest (een stijging van 24% ten opzichte van 2022), waardoor het natuurlijke vermogen van de wereld om klimaatverandering te beperken afneemt.
De harde werkelijkheid is dat een van de grootste bedreigingen voor de menselijke welvaart afkomstig is van leiders en bedrijven die klimaatafspraken terugdraaien, actie uitstellen en de productie van fossiele brandstoffen verdubbelen.
“Als we vast blijven zitten in de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen, zullen de zorgstelsels, de koelinfrastructuur en de capaciteit voor rampenbestrijding binnenkort overbelast raken, waardoor de gezondheid en het leven van de 8 miljard mensen ter wereld verder in gevaar komen”, zegt medeauteur Nadia Ameli van het The Lancet-project.
In landen die weinig bijgedragen hebben aan de klimaatopwarming blijft het aandeel van hernieuwbare energie laag, deels door gebrek aan geld. Slechts 3,5% van de elektriciteit is afkomstig van schone hernieuwbare energiebronnen in lage-inkomenslanden, vergeleken met 13,3% in rijke landen, terwijl 88% van de huishoudens in armere landen nog steeds afhankelijk is van vervuilende biomassa om te koken en hun huizen te verwarmen.
De opstellers zien dat terwijl nationale overheden hun ambities verminderen op diverse plaatsten lokale overheden, burgers, het maatschappelijk middenveld en de gezondheidssector het voortouw nemen bij het vormgeven van een gezondere toekomst, wat het begin zou kunnen zijn van transformatieve klimaatactie, stellen ze hoopvol.
Een groeiend aantal steden (834 van de 858 die in 2024 rapporteerden) heeft een risicobeoordeling van klimaatverandering voltooid of is van plan dit te doen, aldus het CDP (’s werelds grootste vrijwillige rapportagesysteem over de voortgang van klimaatverandering).
Voordelen
Volgens het rapport levert het wereldwijde momentum voor klimaatactie al bijbehorende gezondheids- en economische voordelen op. Een toenemende verschuiving weg van steenkool, met name in rijke landen, voorkwam naar schatting 160 000 vroegtijdige sterfgevallen per jaar tussen 2010 en 2022, als gevolg van fijnstof (PM2.5) door de verbranding van fossiele brandstoffen.
Het aandeel elektriciteit dat door moderne hernieuwbare energiebronnen wordt opgewekt, bereikte in 2022 een recordhoogte van 12%, waarbij de transitie naar schone energie gezondere en duurzamere banen creëerde. Wereldwijd werkten in 2023 meer dan 16 miljoen mensen direct of indirect in hernieuwbare energiebronnen (een stijging van 18,3% ten opzichte van 2022).
Bron: phys.org