Ontbossing Amazonië (afb: fapesp.br)
Het gebied in Brazilië dat wettelijk wordt aangeduid met Amazonië (BLA in Engels afko) – dat het gehele Amazonegebied in Brazilië en uitgestrekte aangrenzende delen van de cerrado omvat, die zich over negen staten uitstrekken – is meer dan 5 miljoen km2 groot en (bijna 60% van het landoppervlak van het land). Bijna een kwart van dit gebied (23%) is ontbost en meer dan 1 miljoen km2 is achteruitgegaan, waardoor de regio het risico loopt een ecologisch kantelpunt te bereiken waarop ecosystemen instorten en miljarden tonnen koolstof in de atmosfeer terechtkomen. Volgens onderzoekers komt de grootste druk voor die ontbossing niet uit het buitenland, zoals vaak wordt aangenomen, maar uit het binnenland.
Sommige delen van Amazonië, met name grensgebieden van de Cerrado en de zogenaamde ‘ontbossingsboog’, zijn nu netto koolstofuitstoters. Behoud van de oerbosgebieden en herstel van gedegradeerde gebieden zijn dringend nodig met het oog op de gezondheid van de planeet aarde.
De buitenlandse vraag naar grondstoffen wordt vaak gezien als de belangrijkste oorzaak van ontbossing. Die is zeker aanzienlijk maar binnenlandse markten oefenen veel meer druk uit, volgens een studie van Eduardo Haddad van de universiteit van São Paulo en medewerkers. “Ontbossing wordt vaak beoordeeld vanuit het aanbodstandpunt, wat betekent dat de analyse zich richt op de productieve sectoren die de vervanging van bos door andere vormen van landgebruik bevorderen, zoals het verbouwen van gewassen en het fokken van vee. De methodologie die wij gebruikten, stelde ons in staat om het fenomeen van ontbossing ook vanuit het vraagperspectief te bekijken, door de bronnen van de economische stimuli te identificeren die productieve sectoren betrekken bij ontbossing.”
“Op basis van datt criterium geeft onze studie aan dat 83,17% van de ontbossing werd veroorzaakt door vraag van buiten Amazonië en slechts 16,83% door vraag uit de regio. Als we die 83,17% uitsplitsen, ontdekten we dat de vraag uit andere delen van Brazilië goed was voor 59,68% en de buitenlandse vraag voor 23,49%,” zegt Haddad.
De methodologie die in het onderzoek werd gebruikt, was voornamelijk gebaseerd op het invoer-uitvoermatrixmodel dat werd ontwikkeld door de in Rusland geboren Amerikaanse econoom Wassily Leontief (1906-1999). Het model geeft de relaties tussen economische sectoren weer als een matrix, die laat zien hoe invoer in de ene industrie uitvoer produceert voor consumptie of voor gebruik als invoer door een andere industrie en hoe veranderingen in de productie van goederen of diensten de vraag naar invoer beïnvloeden.
Haddad: “In Brazilië is de meest recente invoer-uitvoermatrix in 2015 gemaakt door IBGE [het Braziliaanse bureau voor de statistiek; as]. Sindsdien is de matrix niet meer bijgewerkt vanwege de wiskundige complexiteit en beperkte toegang tot gegevens van miljoenen bedrijven en hun bedrijfsstructuren. Het gebruik van gegevens voor 2015 zou ontoereikend zijn als de structuur van de Braziliaanse economie in de tussentijd niet zo was veranderd.”
Rampjaren
“De jaren 2010 waren het slechtste decennium voor het bruto-binnenlandsproduct in de tijdreeks van 120 jaar, met een gemiddelde groei van slechts 0,3% per jaar”, zegt de onderzoeker. “We gebruikten de invoer-uitvoermatrix van 2015, aangepast voor BLA, gecombineerd met sectorale en regionale ontbossingsgegevens en broeikasgasemissies, om de directe en indirecte gevolgen van de binnenlandse en buitenlandse vraag naar invoer en uitvoer van BLA te meten, met de focus op sectoren die intensief ontbossing veroorzaken, zoals landbouw.”
Amazonië heeft de afgelopen halve eeuw enorme veranderingen ondergaan. Technische innovaties, investeringen in infrastructuur en politieke veranderingen hebben de uitbreiding van de sojateelt van de centrale cerrado naar grote delen van BLA mogelijk gemaakt. De lokale productie van sojabonen, die in 1974 minder dan 200 ton bedroeg, oftewel slechts 0,02% van het nationale totaal, bereikte 50 miljoen ton in 2022, goed voor 41,5% van het totaal. De veehouderij is net zo duizelingwekkend uitgebreid: van 8,9 miljoen stuks vee in 1974 (9,5% van het nationale totaal) tot 104,3 miljoen in 2022 (44,5% van het totaal).
“De uitbreiding van de veeteelt werd voornamelijk gedreven door de groei in de consumptie van rundvlees, zuivel en lederwaren in andere delen van Brazilië. In lijn met de stijging van het inkomen per hoofd van de bevolking en de snelle verstedelijking, steeg de vleesconsumptie sneller dan het wereldgemiddelde na de jaren 60.”
Van de 1,4 miljoen hectare die werd ontbost om plaats te maken voor weilanden voor vee, reageerde 61,63% direct of indirect op de binnenlandse vraag van buiten Amazonië en 21,06% op de buitenlandse vraag. Ontbossing om plaats te maken voor gewassen vertoonde een ander patroon, waarbij 58,38% reageerde op de vraag naar export en 41,62% op de binnenlandse vraag.
Vooral ontbossing in Amazonië
De onderzoekers zien dat ontbossing in Brazilië geografisch geconcentreerd is in BLA die invloed heeft op de resterende natuur. In 2015 was BLA verantwoordelijk voor 65,7% van de totale ontbossing in het hele land. Veeteelt was de belangrijkste directe oorzaak (met 93,4% van het regionale totaal), gevolgd door het verbouwen van gewassen (6,4%), – voornamelijk sojabonen, maïs en katoen – en mijnbouw (0,2%).
De bouw van infrastructuur en intensieve verstedelijking behoorden tot de menselijke factoren die direct verband hielden met de verdwijning of achteruitgang van de oorspronkelijke plantenbedekking in het Amazone-regenwoud en de Cerrado.
“Illegale activiteiten zijn in deze context zeer belangrijk”, zegt Haddad. “Een recent onderzoek toont aan dat de helft van alle ontbossing in BLA in de afgelopen twee decennia plaatsvond op overheidsgrond die illegaal werd bezet door zogeheten grileiros. Rechtszaken over grondbezit duren tientallen jaren en voorkomen niet dat de meeste illegaal bezette gebieden of illegaal ontboste privéterreinen misbruikt worden.”
Dit laatste onderzoek toont aan dat de economische vraag vanuit de meest ontwikkelde regio’s van Brazilië (Zuidoost, Midden-West en Zuid) een nog sterkere aanjager is van ontbossing in het Amazonegebied dan de exportmarkt. Bovendien zijn veranderingen in landgebruik door veeteelt en monocultuur nog steeds de belangrijkste bronnen van CO2-uitstoot in Brazilië. Controle is daarom noodzakelijk als Brazilië zijn doelstellingen voor de vermindering van broeikasgasuitstoot wil halen, stellen de onderzoekers.
Bron: phys.org