‘Sans transition’ van de Franse wetenschapgeschiedkundige Jean-Baptiste Fressoz is geen vrolijk boek. Fressoz haalt allerlei verhalen over eerdere ’transities’ onderuit. Er hebben eigenlijk nooit energietransities plaatsgevonden en die komt er ook nu niet, stelt hij.
Zo zouden ‘we’ van hout op kolen zijn overgegaan doordat we alle bomen hadden weggekapt, maar bij de ondergrondse kolenwinning was zoveel hout nodig dat er in die kolenperiode meer hout werd gebruikt dan in de periode dat hout de belangrijkste energiebron was. Ook de transitie van kolen naar aardolie en -gas is volgens Fressoz een sprookje. Er is nog nooit zoveel kolen gestookt. Allerlei modellen die dergelijke overgangen illustreren zijn fantasieën die de werkelijkheid geweld aandoen, betoogt hij met veel cijfers en namen (het boek sterft van de voetnoten).

Het is niet dat we niet gewaarschuwd zijn. Tientallen jaren is er weinig gedaan aan het tegengaan van de door de mens veroorzaakte klimaatverandering, stevig in de hand gewerkt door de olielobby maar ook door allerlei politici van uiteenlopende signatuur en zich noemende wetenschappers zoals de begin deze eeuw stevig aan de weg timmerende Bjørn Lomborg. We moesten ons maar aanpassen aan een veranderend klimaat, was de algemene houding.
Tot nu toe is van die zo zeer gewenste ‘ontkoling’ van de economie weinig terechtgekomen, constateert Fressoz heel terecht. Sterker nog: de broeikasgasuitstoot stijgt nog steeds, terwijl ‘we’ in 2050 op netto-nul zouden moeten uitkomen. Niet verwonderlijk heeft de Engelse editie van zijn boek (voor zover ik weet is er geen Nederlandse vertaling) ‘More more more’.

Weinig goede woorden

Over het VN-klimaatforum (in Nederland en België vaak aangeduid met de Engelse afko IPPC) is Fressoz niet erg te spreken. Vooral groep III van dat forum dat met ‘oplossingen’ moet komen moet het ontgelden. Die werd lange tijd geleid door mensen uit de fossiele wereld. Heel sprekend voor die houding van die groep is het gebruik van bepaalde woorden in de rapporten van groep III in de loop der jaren. ‘Transitie’ wordt in het rapport van 2022 gemiddeld een keer per pagina gebruikt terwijl begrippen als ‘besparing’ en ‘ontgroeien’ (krimp) tien of meer keren minder vaak voorkomen in die rapporten.
Ook verwijt hij die groep, maar niet alleen die groep, veel te veel vertrouwen te hebben in technologische oplossingen voor de ontkoling van de samenleving. Dat komt voor een niet gering deel doordat de ‘oplossing’ van het klimaatprobleem vrijwel louter wordt gezocht in de vermindering van de broeikasgasuitstoot. Die uitstoot is echter ‘slechts’ een bijwerking van het echte probleem dat de klimaatverandering heeft veroorzaakt: onze ongetemde honger naar meer (zeg ik; as) is in beton gegoten in het economische model dat ‘we’ hanteren: het kapitalisme.
Fressoz zegt het zo: De geschiedenis van de transitie en het verontrustende déjà vu-gevoel dat die teweegbrengt, zou ons moeten waarschuwen voor de technologische beloften van een koolstofvrije materiële overvloed. Als in de tweede helft van deze eeuw de grens van 2°C zal worden overschreden, zullen die ons zeker vergezellen naar nog grotere rampen (F. zegt périls; as).”

In een vraaggesprek eind vorig jaar moet Fressoz erkennen dat hij geen oplossingen heeft en dat hij somber gestemd is. “In mijn boek bied ik geen oplossingen. Ik geloof niet in groene utopieën. We moeten erkennen dat heel wat technologieën in de praktijk niet zonder CO₂-uitstoot kunnen tegen 2050, zoals cement, staal, plastic en ook de landbouw. We gaan de klimaatdoelen gewoonweg niet halen.”

as